Υπάρχουν ανακαλύψεις αρχαιολογικών ευρημάτων που αφορούν σε έντομα, που αν κανείς δώσει περισσότερη προσοχή, και μαθαίνει περισσότερα αλλά και πέφτει σε σκέψεις σχετικώς με την ορθότητα του σκεπτικού ως προς την πραγματική προέλευσή τους. Περιορίζομαι εδώ σε δύο μόνον περιπτώσεις: στο παμφάγο κολεόπτερο Lasioderma serricorne και το Bombyx mori, τον γνωστό μας μεταξοσκώληκα.......
Εδώ και αρκετά χρόνια, άκουσα – από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Αντώνη Κονταράτο, συγκεκριμένα για το ενδεχόμενο αρχαίοι Ελληνες να είχαν φθάσει στην Αμερική, ψάχνοντας για νέες πηγές μετάλλων. Αναλογιζόμενος όλα όσα είχα διαβάσει για αρχαίους Ελληνες στη Ν. Αμερική, την Αυστραλία ή την Ιαπωνία, και από τα βιβλία των Δωρικoύ και Χατζηγιαννάκη για την ελληνική (Πελασγική) προέλευση των γλωσσών ανά τον κόσμο, θα κρατούσα στο απωθημένο αυτή την προσέγγιση, αν δεν μάθαινα και για ένα πρόσφατο βιβλίο – το «The Lost Empire of Atlantis» του Gavin Menzies – που επανέφερε παταγωδώς το θέμα και ανακίνησε σωρεία συζητήσεων.
Στο βιβλίο του αυτό, ο Gavin Menzies (πρώην διοικητής υποβρυχίων στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό), ακολουθεί αρχικά τα ίχνη των Μινωϊτών στη Μικρά Ασία, την Αίγυπτο, την Υεμένη, την Ινδία και την Κεϋλάνη – όπου τα έπη Sangam των Tamil μιλούν ακόμα για «τα υπέροχα πλοία των Ελλήνων που φέρνουν χρυσό και φεύγουν φορτωμένα πιπέρι...».
Η Ενριέτα Μέρτζ, επίσης, η οποία έπειτα από ενδελεχή έρευνα κατέληξε στην άποψη ότι οι Έλληνες (Οδυσσέας, Αργοναύτες) είχαν φτάσει ως την Αμερική (Εικόνα 1).
Το 1965 εξέδωσε στο Σικάγο το βιβλίο «The Wine Dark Sea» (Η ελληνική μετάφραση κυκλοφορεί με τον τίτλο «Οίνωψ Πόντος» εκδ. Νέα Θέσις). Η Henriette Mertz δεν είναι Ελληνίδα… Επομένως δεν είχε κανέναν απολύτως λόγο να εκφράσει μίαν άποψη-γροθιά, ότι οι Έλληνες γύρισαν και αποίκησαν όλον τον κόσμο.
Την πιθανότητα αυτή έρχεται τώρα να ενισχύσει ο Ιταλός καθηγητής του Πανεπιστημίου του Ρίο Ντε Τζανέιρο, Enrico Mattievich, που με την σειρά του παρουσίασε ισχυρότατες ενδείξεις σχετικά όχι μόνο με την αποικία των Ελλήνων στην Αμερική αλλά και την συνακόλουθη κυριαρχία τους εκεί. Αυτό που τον ώθησε να ταξιδέψει στην Αμερική ήταν η ενασχόλησή του με την αρχαία ελληνική γραμματεία. Μελετώντας τόσο τον Όμηρο όσο και τον Απολλόδωρο (Αργοναυτικά) συνειδητοποίησε πως αυτά που περιγράφονταν στα εν λόγω έργα σχετίζονταν με τόπους μακρινούς… Βέβαια η πραγματικότητα ξεπέρασε την φαντασία του… Ξεκίνησε έτσι να εξερευνήσει αυτά τα μέρη, ώστε να εντοπίσει τα όσα αναφέρονται στην ελληνική μυθιστορία… Προέκυψε ότι ευρήματα υπάρχουν όντως πολλά: τα πρώτα στοιχεία μη ινδιάνικης εξόρυξης βρέθηκαν σε φλέβες χαλκού, στη χερσόνησο Keweenaw της λίμνης Superior (μεταξύ Μίσιγκαν των ΗΠΑ και Καναδά), κοντά σε ένα χωριό που ονομάζεται… Laurium (Λαύριο) - λας + αύρος = πέτρα + χρυσός. Εκεί βρέθηκαν και πετρόγλυφα και πετρογραφίες ενός άκρως συμβολικού μινωικού πλοίου.... (Εικόνα 2). Τα κρητικά πλοία της αρχαιότητος, καθώς και τα κυκλαδικά (Εικόνες 3 & 4), ξεχώριζαν για το σχήμα και τη χρήση πανιών ταυτόχρονα με τα κουπιά. Έτσι πλέον οι αρχαιολόγοι μπορούν να φτάσουν σε επιστημονικό συμπέρασμα με απόδειξη, ότι οι αρχαίοι Κρήτες ταξίδευαν στον Ατλαντικό, 4.000 χρόνια πριν!
Ο Ματτίεβιτς προέβη σε εκτεταμένες μελέτες , ανακαλύπτοντας πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων που πιστοποιούσαν την υποψία του. Έτσι εξέδωσε το έργο «Ταξίδι στην Μυθολογική Κόλαση» (Εκάτη, 2000 / 237 σελ.), το οποίο μιλούσε για την ελληνική παρουσία στην Αμερική. O Ματτίεβιτς δεν ήταν Έλληνας και επομένως δεν είχε κανένα όφελος από το να αποδείξει την ύπαρξη της ελληνικής παρουσίας στην Ν. Αμερική. Θέλησε όμως να ανακαλύψει και να διαδώσει την αλήθεια. Την αλήθεια που προσπαθούν να αποκρύψουν ή να διαστρεβλώσουν οι «Άγνωστοι – Γνωστοί» στο όνομα μιας δήθεν αντικειμενικότητας… (στο Σπήλαιο Φράχθι της Αργολίδας έχουν ανακαλυφθεί ευρήματα που κατατάσσουν τη ναυσιπλοΐα μας τουλάχιστον το 8.300 π.Χ).
Για το πώς πήγαν, η απάντηση θα μπορούσε να δοθεί μόνο με το κλειδί που λέγεται γνώση των ωκεάνιων ρευμάτων –που ο Όμηρος περιέγραφε ως «βαθύρροο» και «βαθυδίνη». και την κατεύθυνση των κυμάτων (Εικόνα 5) . Ο Πλούταρχος αποφαίνεται πως ένα σκαρί σαν την «Αργώ» μπορούσε να διανύσει τα 900 χλμ. σε 5 ημέρες..... Είναι μια ακόμη απόδειξη για την συνάντηση των ατλαντικών με τους μεσογειακούς πολιτισμούς.....
Ι. Lasioderma serricorne
Το έντομο Lasioderma serricorne (Εικόνα 6), από τη μινωική πόλη Ακρωτήρι της Σαντορίνης, βρέθηκε θαμμένο στην ηφαιστιογενή στάχτη της οικίας εμπόρου, χρονολογούμενο στο 1450 π.Χ.. Το Lasioderma serricorne, δηλαδή το γνωστό των φύλλων του αποθηκευμένου καπνού! Μπορεί η απόδειξη της ελληνικής παρουσίας στην Αμερική να υπάρχει και με το έντομο αυτό; Το κάπνισμα φύλλων καπνού, παρατηρήθηκε από τον Κολόμβο στο ταξίδι του στον «Νέον» Κόσμο ενώ το φυτό έφερε στην Ευρώπη, ο Hernandez de Oviedo το 1519 π.Χ..
Γράφει ο Menzies: «... Καπνός πρέπει να υπήρχε στην Κρήτη. Η απόδειξη υπάρχει με τη μορφή του εντόμου αυτού. Το έντομο ήταν ιθαγενές της Αμερικής, γνωστού όντος ότι το φυτό του καπνού δεν υπήρχε στην Ευρώπη το 1450 π.Χ.. Αυτό το έντομο του καπνού το Lasioderma serricorne, ήταν γηγενές στην Αμερική....»
Το έντομο αυτό, έχει βρεθεί από τον Fabricius (1798) σε αποξηραμένα φύλλα καπνού αμερικανικής προελεύσεως, και υπετέθη ότι είχε σχέση με το φυτό του καπνού αν και το είδος πρωτοαναφέρθηκε στις ΗΠΑ το 1886, να τρέφεται με Asteraceae (γαϊδουράγκαθα) ... Εν τω μεταξύ, απολιθώματα και άλλα ευρήματα στην Μεσόγειο, μπορούν να υποστηρίξουν αυτή την υπόθεση. Στον τάφο του Τουταγχαμών στην Αίγυπτο, , βρέθηκε επίσης το ίδιο έντομο, ενώ στην κοιλιακή κοιλότητα της μούμιας του φαραώ Ραμσή, κομμένα φύλλα είδους καπνού! Θα μπορούσε κάλλιστα να υποτεθεί ότι το έντομο μπήκε στη μούμια, μετά την ταρίχευση ... Επειδή ο καπνός έχει και εντομοκτόνες ιδιότητες (θειική νικοτίνη = ισχυρό εντομοκτόνο), δεν αποκλείεται η χρήση σκόνη φύλων καπνού επάνω στη μούμια, για συντήρηση και το Μουσείο του Καϊρου δεν αποτελούσε εξαίρεση ... Οι μούμιες πάντως, είναι ευπρόσβλητες από παρόμοια έντομα και το Lasioderma serricorne είναι από τα πιο κοινά σε ζωικές και φυτικές συλλογές Μουσείων ...και έχει μια τεράστια ποικιλία τροφικών προτιμήσεων !
ΣΣ. Τούτου δοθέντος, γιατί σώνει και καλά, η προέλευση του αρχαίου εντόμου να είναι αποκλειστικώς και μόνον από τον καπνό και όχι από κάποιο άλλο από τα τόσα άλλα προϊόντα ;;;
ΙΙ. Bombyx mori
Όταν το 1997 διάβασα την ανακοίνωση της παλαιοεντομολόγου κας Έυας Παναγιωτακοπούλου στο περιοδικό “Antiquity” περί ευρέσεως στις ανασκαφές στον Οίκο των Κυριών στο Ακρωτήρι της Θήρας, (Σαντορίνη) κάτω από παχύ στρώμα τέφρας, κουκουλιού μεταξοσκώληκα, από την Εποχή του Χαλκού (της 4ης χιλιετίας π.Χ.) , πίστευα ότι η τόσο σημαντική αυτή ανακάλυψη, θα τύγχανε και της ανάλογης δημοσιότητος και σχολιασμών από τους συναφείς επιστήμονες και τον Τύπο, στον ελληνικό τουλάχιστον χώρο. Άκρα του τάφου σιωπή ! ... Εκεί ο αρχαιολόγος Χρήστος Ντούμας βρήκε ένα κουκούλι απολιθωμένο από ένα είδος λεπιδόπτερου και το συνέδεσε με τις πολλές φιγούρες της κρητικής τέχνης που έδειχναν γυναίκες να συλλέγουν κουκούλια στα δάση. Στη Μεσόγειο έφτιαχναν μετάξι αναζητώντας διάφορα λεπιδόπτερα στα δέντρα. Επρόκειτο ίσως για μια πολύ μικρή παραγωγή, αλλά μεγάλης ιστορικής σημασίας ανακάλυψη.
Λίγο αργότερα, ένα πολύ μικρό κομμάτι μετάξινου υφάσματος ηλικίας 4.000 ετών (το πιο αρχαίο μετάξι που βρέθηκε στη Mεσόγειο), , έφεραν στην επιφάνεια Iταλοί ερευνητές. Kαι δεν προερχόταν από την Kίνα, αλλά από ένα χωριό της Kύπρου, τον Πύργο. Στο δοχείο όπου βρέθηκε το ύφασμα, υπήρχαν και ίνες από μαλλί και βαμβάκι, καθώς και βαρίδια και μια μικρή μπομπίνα.
Σε μένα τουλάχιστον, το γεγονός προκάλεσε αίσθηση, θαυμασμό και περιέργεια… Γνωρίζουμε ότι σε άλλες χώρες, όταν ανακαλυφθεί ένα ...φτυάρι ηλικίας έστω 200 ετών, κατασκευάζεται Μουσείο για να το ...καμαρώνουν ! Άλλωστε, όπως μας έχουν μάθει, το 554 μ.Χ., ο Ιουστινιανός έστειλε στην Κίνα δύο μοναχούς σαν ‘‘μυστικούς πράκτορες’’, με σκοπό να φέρουν στην Κωνσταντινούπολη κουκούλια μεταξοσκωλήκων μαζί με το μυστικό της εκτροφής τους. Οι μοναχοί επέστρεψαν με κουκούλια μέσα στα κούφια μπαστούνια τους ....
Ο όρος μέταξα πρωτοαναφέρεται από τον Όμηρο (Ιλιάς Ψ. 760),και έπειτα από τον Αριστοφάνη ως μετάξιον. Οι Ρωμαίοι συγγραφείς αναφέρονται σχετικώς σε: vestes Coae, bombycinae, sericae, metaxa.... Το μετάξι ήταν γνωστό πριν από την εκστρατεία του Αλεξάνδρου, αφού έχει βρεθεί στον Κεραμικό σε ταφή εγγονής του Αλκιβιάδη.
Στην περιοχή της Μεσογείου άλλωστε, έχει αναφερθεί μετάξι σε τάφο της 21ης Δυναστείας, στις Θήβες της Αιγύπτου, χρονολογημένο στο 1000 π.Χ..
Οι Ventris & Chadwick, γράφουν: Η εμφάνιση διαφανών ενδυμάτων σε σφραγιδόλιθους, δαχτυλίδια και τοιχογραφίες κυριών στο Ακρωτήρι και την Κνωσό, επιβεβαιώνει την εκτεταμένη χρήση μεταξωτών υφασμάτων στις ιθύνουσες τάξεις κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού στο Αιγαίο... Η Λυσιστράτη, συνέστηνε το πώς οι γυναίκες θα προκαλούσαν τους άνδρες: "κἀν τοῖς χιτωνίοισι τοῖς ἀμοργίνοις γυμναὶ παρίοιμεν. Η αρχαιολόγος Belgiorno αναφέρει ότι: υπάρχουν αποδείξεις από αναφορές σε κείμενα Ελλήνων και Λατίνων για το μετάξι. Όπως για εκείνο από την Κω, που ήταν τόσο διάφανές ώστε άφηνε (κατά τον Αριστοτέλη) να διαγράφεται η σιλουέτα.
Ο Τάκιτος μας πληροφορεί ότι, κατά την ηγεμονία του αυτοκράτορα Τιβερίου, η Σύγκλητος θέσπισε το Διάταγμα: « ...οι άνδρες να μην κυκλοφορούν φορώντας μετάξινα ενδύματα...» και ο Πλίνιος ότι, οι άνδρες ντρέπονταν να φορούν μετάξινους χιτώνες, λόγω της μεγάλης τους διαφάνειας κατά το θέρος και το ότι ο Αυριλιανός Αύγουστος ποτέ δεν φορούσε μεταξωτά, ούτε θα επέτρεπε στην σύζυγό του να το κάνει. «Ο Θεός απαγορεύει ένα πανί, να κοστίζει το βάρος του σε χρυσό» έλεγε.
Αρχαιοελληνικές επιγραφές καταγράφουν αφιερώματα Αμοργινών ενδυμασιών στην Βραυρωνία Αρτέμιδα (άρα πολύτιμες). σσ: Αυτό θα μπορούσε κάθε καλός παρατηρητής να διακρίνει σε ενδύματα αρχαιοελληνικών αγαλμάτων (), όπως στις πτυχές των "3 Μοιρών” του Παρθενώνα, στις Καρυάτιδες του Ερεχθείου, στο ανάγλυφο του ναού της Αθηνάς Νίκης, στα αετώματα της Επιδαύρου, στις Νηρηίδες και παντού αλλού..
Η παραγωγή «άγριου μεταξιού» έχει αναφερθεί από τον Αριστοτέλη που το συνδέει με τη νήσο Κω, τον Αριστοφάνη με την Αμοργό, τον Οράτιο για τα μεταξωτά ενδύματα από την ίδια νήσο, τον Martialis για την διαφάνειά του, τον Οβίδιο για την πηγή του, τον Πλίνιο, την Richter και πολλούς άλλους. Η Richter, είναι σίγουρη ότι η ἀμοργίς του Αριστοφάνη ήταν μέταξα, καθώς: « .. η φίλη της Λυσιστράτης, βιαζόταν να αναπηνίσει (ξετυλίξει) τα κουκούλια που εξέτρεφε (στην Αθήνα) πριν οι πεταλούδες βγαίνοντας, έκοβαν τα νήματα’! ... ». Από τους Κλασσικούς, αναφέρονται ενδύματα από «άγριο μετάξι» της Κω (κώα), της Αμοργού (αμοργινά ή αμοργίδες) και της Σιδώνος «...μὴ τῶν πολυτελῶν τῶν Ἀμοργίνων, ἀλλὰ τῶν Σικελικῶν τῶν λινῶν.»
Οι Κυκλάδες αντάλλασσαν τα κουκούλια μεταξιού ή μετάξι και το κρασί τους ή προϊόντα του υπεδάφους τους με ζάχαρη και καφέ, κατεργασμένα προϊόντα, κυρίως υφάσματα, δέρματα και ξυλεία.
Αρκετά έντομα κατασκευάζουν βομβύκια (κουκούλια) για να προστατεύσουν ευπαθείς μορφές τους, όπως τα Υμενόπτερα, τα Λεπιδόπτερα και μερικά μικρά Δίπτερα. Το εμπορικώς βιώσιμο άγριο μετάξι, μπορεί να παραχθεί από διάφορα είδη Λεπιδοπτέρων εντόμων. Το A. pernyi (Κίνα, Ινδία), πρόγονος του Bombyx mori (Εικόνα 8), θεωρείται ως η αρχαιότερη πηγή μετάξης.
Το μέγεθος και το σχήμα του βομβυκίου της Θήρας, περιορίζει την αναζήτηση σε μερικά είδη Λεπιδοπτέρων της Ευρωπαϊκής πανίδας και μάλιστα στα Saturnia pyri (Saturniidae) και το Pachypasa (Lasiocampa) otus (Lasiocampidae) . Το Pachypasa otus (Εικόνα 9), χρησιμοποιείτο μέχρι πρότινος, για την παρασκευή μετάξης στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και φυσικά στην Ελλάδα.
Αναπαραστάσεις με συλλογή κουκουλιών και εντόμων που αναφέρονται ως «πεταλούδες» , ήσαν γνωστά από σφραγιδόλιθους, τοιχογραφίες, πετράδια δαχτυλιδιών και κοσμήματα της Όψιμης Μινωικής I και Μυκηναϊκής Περιόδου (Εικόνα 10), δείχνουν την σημαντικότητα του εντόμου ως έμβλημα. Επίσης, το ένα από τα αναπαριστώμενα έντομα απεικονίζεται να έχει σε κάθε πτέρυγά του, ένα ή περισσότερα «μάτια», συχνά με περιθώριο. Έτσι, είναι πιο σίγουρο ότι πρόκειται περί νυκτόβιας πεταλούδας (Εικόνα 11). Η απεικόνιση των μάλλον παχέων, κυρτών κεραιών στο έντομο, δείχνουν ότι πρόκειται περί των πτεροειδών και μη γονατοειδών, που χαρακτηρίζουν τα νυκτόβια Λεπιδόπτερα, ενώ τα περισσότερα ημερόβια έχουν νηματοειδείς κεραίες.
Επομένως το αρχαίο ελληνικό μετάξι, ή είχε μεταφερθεί από τους θαλασσοπόρους Κυκλαδίτες από την Κίνα τα πολύ αρχαία χρόνια, ή παρήγετο στον ελληνικό χώρο, από κάποιο άλλο μεταξογόνο έντομο... Πάντως, η διάγνωση του Καθηγητή Giuzeppe Scala του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας ότι οι ίνες προέρχονται από κουκούλι του Tortrix viridens (Εικόνα 12) που ζούσε στα νησιά του Αιγαίου, κατά τη γνώμη μου, δεν ευσταθεί διότι ουδεμίαν ομοιότητα έχει με τα απεικονιζόμενα προαναφερθέντα Λεπιδόπτερα.
Κωνσταντίνος Θ. Μπουχέλος
Ομότιμος Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Email: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
